ΤΑΚΗΣ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ
Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών
Μια συνέντευξή του στον Γιώργο Πολ. Παπαδάκη



Σήμερα ο Τάκης Βαρβιτσιώτης είναι ένας από τους μεγάλους του Νεοελληνικού Παρνασσού. Θα λέγαμε ο μόνος που κρατάει τις Θερμοπύλες της Νεοελληνικής Ποίησης, αμόλευτη από εμπορικές διαφημίσεις και σκοπιμότητες. Με την ευκαιρία της απονομής σ' αυτόν του σημαντικού Βαλκανικού Βραβείου «Αίμος» το περιοδικό μας έκαμε μια συζήτηση μαζί του: για το πώς βλέπει την Ποίηση στον σημερινό κόσμο του τεχνοκρατικού πολιτισμού και τί σχέση έχει η Ποίηση με την Πολιτική και τη Θρησκεία.
-  Κύριε Βαρβιτσιώτη, ευχαριστούμε που δεχθήκατε να κάνουμε αυτή τη συνομιλία.
-  Ξέρετε, εκτιμώ πολύ τους πνευματικούς αγώνες της «Πνευματικής Ζωής».
-  Τί είναι ποίηση;
-  Έχω επανειλημμένα απαντήσει σε αυτό το ερώτημα και επαναλαμβάνω: Νομίζω πως δεν υπάρχει κανένας ορισμός για την ποίηση. Την απάντηση την δίνει κάθε ποιητής με το έργο του. Γιατί όπως έχω πει και άλλοτε, η ποίηση είναι μια κατάσταση μαγείας, κάτι άρρητο, μια «άρρητη γέννηση», για να αναφερθώ στον τίτλο ενός ποιήματος μου, μια εισδοχή στην εποχή του θαυμαστού. Και η πίστη μου αυτή γίνεται όλο και περισσότερο αδιάλλακτη όσο μέρα με τη μέρα εξακριβώνω πως είναι η μοναδική προσωπική έκφραση που απομένει ακόμα, η έσχατη, αν θέλετε, επιβεβαίωση μιας ανθρώπινης ευγένειας μέσα σ' αυτόν τον θρίαμβο της ανωνυμίας και του τεχνοκρατικού πολιτισμού, που ζούμε, ο πιο καίριος, υπεύθυνος και ιερός λόγος που μπορεί να προσφέρει ο άνθρωπος στο χείλος της αβύσσου ή στην κορυφή της πιο απίθανης ευτυχίας.
Τελικά η ποίηση δεν παύει να υπάρχει και δεν θα πάψει να υπάρχει, όσο και αν φαίνεται ζοφερό το μέλλον, παρά μονάχα, αν εξαφανιστεί ο άνθρωπος.
-  Ο λυρισμός, ποια θέση έχει στην εποχή μας; Μπορεί να την εκφράσει, ή μήπως είναι πολύ σκληρή για να συμβεί κάτι τέτοιο;
-  Δυστυχώς η εποχή μας, αποτρόπαιη και απάνθρωπη δεν παρέχει καμιά δυνατότητα επιβίωσης του λυρισμού. Αντίθετα ευνοεί να γράφονται αντι-ποιήματα και αυτά φαίνεται την εκφράζουν.
-  Ποιους ποιητές διαβάζετε; Έχετε ιδιαίτερη προτίμηση στη λατινοαμερική ποίηση και γιατί;
-  Διαβάζω πολλούς ποιητές από όλο τον κόσμο, όπως βέβαια και Έλληνες που βρίσκονται πάντα στην παγκόσμια πρωτοπορία. Να παραθέσω ονόματα; Θα ήταν ένας απέραντος κατάλογος. Αρχίζοντας από τον Έντγκαρ Άλλαν Πόε, τον ασύγκριτο αυτό άγγελο της νύχτας και τα μεγάλα ονόματα των Μπωντλαίρ, Μαλλαρμέ, Ρεμπώ, Βερλαίν, θα έφθανα έως τον κορυφαίο ίσως ποιητή του περασμένου αιώνα, τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε και θα συνέχιζα με τους σπουδαίους νεότερους ποιητές: Απολλιναίρ, Ρεβερντύ, Ελυάρ, Σαιν Τζων Περς, Πάουλ Τσέλαν, Ντύλαν Τόμας, Οκτάβιο Πας, Λόρκα, Αλμπέρτι, Χιμένεθ, για να καταλήξω στις ανυπέρβλητες μορφές του Χαίντερλιν, του Νοβάλις, του Κητς και του Σέλλεϋ.
Τη Λατινοαμερικανική ποίηση πως τη βλέπετε;
Βέβαια με εντυπωσιάζει ιδιαίτερα η λατινοαμερικανική ποίηση, γιατί είναι ζωντανή, πηγαία, αυθόρμητη, αυθεντική ποίηση με απόκλιση προς το φανταστικό. Με επιφανείς εκπροσώπους, όπως ο Πάμπλο Νερούντα, ο Οκτάβιο Πας, ο Βιθέντε Χουϊντόμπρο, ο Ρουμπέν Νταρίο, ο Σεζάρ Βαγιέχο, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες και πολλούς άλλους, σε αντίθεση με την δυτική ευρωπαϊκή ποίηση που τώρα προσφέρει κατά το πλείστον την εικόνα ενός αδιεξόδου, πάσχει από έναν εγκεφαλισμό και μια στεγνότητα και παρουσιάζει όλα τα συμπτώματα μιας σοβαρής κρίσης που μολαταύτα μπορεί να πραγματοποιήσει την υπέρβαση και να αποτελέσει την αφετηρία μιας καινούριας, ποιητικής εμπειρίας.
-  Διαβάζω στο βιογραφικό σας πολλά, μα πάρα πολλά βραβεία. Σας συγκινούν τα βραβεία; Τί θέση μπορούν να έχουν στη ζωή ενός ποιητή;
-  Θα ήταν υποκρισία να ισχυριστεί κανείς ότι δεν τον συγκινούν τα βραβεία. Προσφέρουν οπωσδήποτε μια ικανοποίηση και μας κολακεύουν. Έχουν όμως αναμφίβολα μια συμβατική αξία. Αλίμονο, αν πιστέψει ένας ποιητής ότι μπορεί να διασωθεί από τα βραβεία. Ο χρόνος είναι ο σπουδαιότερος κριτής και ο ποιητής διασώζεται μόνο αν το ίδιο το έργο του είναι ικανό να αντέξει στο χρόνο. Αλλά η ιστορία μας διδάσκει ότι πολλές φορές και η διαχρονικότητα ακόμα δεν επαρκεί
-  Πολιτική και Ποίηση. Μπορεί ένας στίχος να αλλάξει τον κόσμο:
-  Με αφάνταστη λύπη διαπιστώνω ότι σήμερα κυριαρχεί η πολιτική. Και μάλιστα η βάναυση και εγκληματική πολιτική. Έτσι ολόκληρη η ανθρωπότητα απειλείται με θάνατο και η αποστολή του ποιητή διευρύνεται ακόμη περισσότερο. Είναι υποχρεωμένος να τεθεί σε επιφυλακή, να καταγγείλει κάθε τι που μολύνει τον άνθρωπο, να αγωνιστεί για την εξανθρώπιση του πραγματικού, και τη διάδοση των αιώνιων χριστιανικών αξιών.
-  θα αλλάξει κάτι στις μέρες μας;
-  Με ποιο θαύμα λοιπόν θα μπορέσει τελικά ο ποιητής να ξανακερδίσει τον χαμένο λόγο, να διασώσει την μνήμη των ουρανίων πραγμάτων, να χαιρετίσει ξανά την ομορφιά, εκείνη την ομορφιά, που ο Αρθούρος Ρεμπώ κάθισε στα γόνατα του, πριν από πολλά χρόνια και την βρήκε πικρή; Ίσως περνώντας ανάμεσα από τη σιωπή, ανάμεσα από την εκθαμβωτική λάμψη της λευκής σελίδας, που επάνω της έχει εγγραφεί το μυστήριο της σταύρωσης του. Ωστόσο, υπάρχει κάτι που πρέπει να γίνει κατανοητό. Η υπερβολική παρέμβαση της διάνοιας στην ποίηση, καταντά αμάρτημα. Το θαύμα της ποίησης δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς μια προσωπική αφέλεια και αυθορμησία. Τότε μονάχα η σιωπή μπορεί να τραγουδήσει, όπως ομολογεί ο Οκτάβιο Πας και να γίνει ποίηση.
-  Η Ποίηση στις μέρες μας;
-  Τι ευτυχία θα ήταν να μπορούσε ένας στίχος να αλλάξει την πραγματικότητα! Αλλά η πραγματικότητα, κυρίως στις μέρες μας, είναι αδυσώπητη και επηρεάζει ολέθρια τον ποιητή. Καταργεί την ευαισθησία, κατατομή στα αισθήματα του με το ψυχρό λεπίδι ενός ανατόμου και τον υποχρεώνει να μην ονειρεύεται, αλλά να διανοείται! Ωστόσο, η υπέρβαση είναι αναγκαία. Έτσι, εγώ τουλάχιστον, δεν μπορώ να αποδεχθώ αυτή την τόσο παγερή και απάνθρωπη προοπτική, αυτή την περίπτυξη του θανάτου και αγωνίζομαι πάντα να ξεπεράσω την φρικτή ανελέητη πραγματικότητα που ζούμε, να διασώσω την αυταπάτη, να συντηρήσω τους χτύπους της καρδιάς. Γιατί στους σημερινούς ποιητές εναπόκειται να προβούν σε μια υπέρβαση του πραγματικού, να ψελλίσουν κάποιες λέξεις ζωοποιές, να εξαπολύσουν κύματα φωτός, που είναι πρωτίστως πηγές ελπίδας για όλους τους ανθρώπους.
-  θρησκεία και Ποίηση. Τι σχέση μπορεί να έχουν;
-  Υπάρχει, νομίζω ένα σημείο, όπου η ποίηση και η θρησκεία συναντιούνται. Εξάλλου θα μπορούσα να παραλληλίσω την ποιητική στάση με τη στάση εκείνου που προσεύχεται, γιατί η ποίηση δεν είναι παρά μια επικοινωνία με το θεό, μια συνάντηση του Θεού μέσα μας, ένα είδος προσευχής, ενώ η Γέννηση του Χριστού είναι  για μένα το σπουδαιότερο γεγονός στην Ιστορία της ανθρωπότητας, και Χριστιανική διδασκαλία το αιώνιο και πιο τέλειο πρότυπο πνευματικών και ηθικών αξιών που διαθέτουν οι άνθρωποι από θεία χάρη για να οικοδομήσουν κατά τρόπο σωτήριο τη ζωή τους και το καλύτερο μέσο για το θρίαμβο της αγάπης και της ειρήνης στον κόσμο.
-  Αυτή η πίστη φαίνεται σε πολλά ποιήματα σας. Πού σας οδηγεί;
-  Απόρροια αυτής της πίστης μου ήταν η δημιουργία της ποιητικής μου σύνθεσης «Ταπεινός αίνος προς την Παρθένο Μαρία», που την θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική, γιατί, ύστερα από μια μακρόχρονη περιπλάνηση μου στο χώρο της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας ποίησης, έγινε η αιτία να επανασυνδεθώ με την παράδοση, να ξαναβρώ τις ρίζες μου, να επαληθεύσω την ελληνοχριστιανική μου ταυτότητα. Και θα ήθελα εδώ να σημειώσω ότι η επανασύνδεση αυτή με την παράδοση, δεν σημαίνει μια ταύτιση μορφική μαζί της. Δεν βλέπω την παράδοση σα μια δεδομένη αναλλοίωτη και ανεξέλικτη μορφή. Για μένα η παράδοση δεν είναι ένα νεκρό σχήμα, μα κάτι βαθύτερο. Είναι το σύνολο, η συνισταμένη των αιώνιων εκείνων αξιών που κατόρθωσαν να επιζήσουν από γενιά σε γενιά και που συνθέτουν τον ζωντανό πολιτισμό ενός λαού, είναι ο «περιούσιος χώρος κάποιας ολόφωτης ζωής που επαναλαμβάνεται από φυτό σε φυτό - η αναμμένη δάδα που μεταβιβάζεται από χέρι σε χέρι», για να αναφέρω κάποιους παλαιότερους στίχους μου.
-  Ποιες οι σχέσεις του ποιητικού σας λόγου με τη μουσική;
-  Οι στενές σχέσεις του ποιητικού μου λόγου με την μουσική προσδιορίζουν, νομίζω, κατά τρόπο καθοριστικό όλο μου το έργο: Γιατί, κατά την γνώμη μου, η μουσική μιλά κατευθείαν στην ψυχή, είναι η γλώσσα των αγγέλων, η γλώσσα που τελειώνουν όλες οι άλλες, όπως λέει ο Ρίλκε, πραγματοποιεί χωρίς καμία επέμβαση του λογικού την αρχική μυστική πράξη. Επομένως μόνο μια μουσική χρήση του λόγου, όπου ο λόγος μεθίσταται σε μιαν άρρητη κατάσταση, μπορεί να μας οδηγήσει από δρόμους που δεν έχουν καμιά σχέση με την νόηση στην ποίηση, στην αληθινή ποιητική γλώσσα που δεν είναι ένα σύστημα λογικό, αλλά ένα σύστημα μαγικό «μία ακολουθία μαγικών «γυμνασμάτων», όπως αποφαίνεται ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες.
-  Η Ποίηση έχει χαρίσει στην Ελλάδα δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Δύο Βραβεία από τα σημαντικότερα στον κόσμο. Μπορεί ακόμη και σήμερα να περιμένει ένα τέτοιο μεγάλο Βραβείο;
-  Δικαιότατα η Ελλάδα κέρδισε δύο Βραβεία Νόμπελ (Σεφέρης, Ελύτης), γιατί όπως προανέφερα, η χώρα μας βρίσκεται στην πρωτοπορία της παγκόσμιας Ποίησης, θα έπρεπε όμως να είχαν απονεμηθεί τουλάχιστον άλλα δύο Νόμπελ νωρίτερα, στον Καζαντζάκη και τον Σικελιανό, που δυστυχώς, όπως είναι γνωστό, η πολιτική εμπάθεια της τότε Κυβέρνησης με τη συνεργεία και του Σπύρου Μελά, υπονόμευσε τις προθέσεις της Σουηδικής Ακαδημίας. Όσον αφορά τον υπαινιγμό σας για μελλοντική πιθανότητα απονομής Βραβείου Νόμπελ σε Έλληνα ποιητή, με υποχρεώνετε να σας εξομολογηθώ, ότι τα τελευταία έξι χρόνια είμαι συνεχώς υποψήφιος με προτάσεις από ξένα και Ελληνικά Πανεπιστήμια και διακεκριμένους ποιητές και βέβαια, από εταιρίες Ελλήνων λογοτεχνών και από το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού. Και με την ευκαιρία τούτη, ας μου επιτραπεί να σας υπενθυμίσω, ότι όταν τιμήθηκε ο Ελύτης με το Βραβείο Νόμπελ, ένας κορυφαίος πνευματικός άνθρωπος, ο Π. Κανελλόπουλος, είπε στη Βουλή χαρακτηριστικά. «Χαίρομαι, γιατί τιμήθηκε ο Ελύτης, αλλά λυπούμαι από την άποψη ότι θα άξιζε να τιμηθεί κάποιος ποιητής της Θεσσαλονίκης, διότι η πόλη αυτή είναι μια ζωογόνος εστία ποιήσεως, άξια θαυμασμού».
-  Από το 2002 έχετε αναγορευθεί ως αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Οργάνωσης των Ποιητών. Πώς αισθάνεστε ύστερα από αυτή την ύψιστη διεθνή διάκριση;
-  Ομολογώ πως είμαι βαθειά συγκινημένος. Δίχως αμφιβολία το αξίωμα αυτό είναι πολύ υψηλό και δημιουργεί τεράστιες ευθύνες. Φανταστείτε ότι η οργάνωση αυτή έχει ως μέλη της μερικούς νομπελίστες ποιητές, όπως ο Οκτάβιο Παθ, ο Γιόζεφ Μπρόντσκι, ο Ντέρεκ Ουώλκοτ, ο Σογίνκα και πολλούς άλλους διάσημους ποιητές της Υφηλίου. Θα αναφέρω ενδεικτικά κάποια ονόματα: Ραφαέλ Αλμπέρτι, Εουτζένιο Ντε Αντράντε, Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Ντζεσλάβ Μίλοσζ, Ζωρζ Εμμανουέλ Κλανσιέ, Κάρολος Φουέντε, Έστεν Σιένστραντ, Γκίγεβικ, Λώρενς Φερλιγκέττι, Ντέιβιντ Γκασκόυν, Όλγα Ορόσκο, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες κ.ά. Έχει διοργανώσει πολλά διεθνή συνέδρια σε πολλές πόλεις: Μαρακές, Μαδρίτη, Βίρτζμπουργκ, Φρανκφούρτη, Τενερίφη, Κέρκυρα, Κρήτη, Βρυξέλλες, Λουξεμβούργο κ.ά. με πολλή επιτυχία.
Πρόεδρος της ήταν ο Λεοπόλ Σεντάρ Σενγκόρ και ψυχή της ο Γενικός Γραμματέας Ιταλός ποιητής Μίμο Μορίνα. Δυστυχώς και οι δύο απεβίωσαν πρόσφατα. Έκτοτε η οργάνωση παραμένει αδρανής.
-  Ένα προσωπικό σας μήνυμα για τους αναγνώστες;
-  Να ενστερνισθούν όλοι οι άνθρωποι τις πνευματικές, χριστιανικές, ανθρωπιστικές αξίες, και να ανακαλύψουν την αγάπη και την ποίηση που είναι η πιο ανιδιοτελής ενασχόληση του ανθρώπου, όπως είπε ένας μέγιστος οικουμενικός ποιητής, ο Φρειδερίκος Χαίλντερλιν, και που αποτελεί, έναν σίγουρο τρόπο για να οδηγηθούν όλοι σ' έναν καλύτερο, ανθρωπινότερο κόσμο και να γίνουν περισσότερο ευτυχισμένοι. Το μήνυμα μου μπορεί να φαίνεται ουτοπικό, αλλά ας μη λησμονούμε πως ό, τι μεγαλειώδες έγινε στην Ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξε πάντοτε το αποτέλεσμα της πίστης σε μια ουτοπία. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς την δυνατότητα να ονειρευτεί, χωρίς την ουτοπία. Και η ποίηση είναι η αναπνοή μας. Είναι αυτή ακριβώς που μας ωθεί από την ουτοπία στο όνειρο, που μας επιβεβαιώνει ότι «είναι ακόμα τ' όνειρο δυνατό», όπως έγραφε κάποιος, αυτή που μεταμορφώνει την πραγματικότητα και επιδρά ευεργετικά στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Μεταμορφώνει την πραγματικότητα και επιδρά ευεργετικά στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Μας αποκαλύπτει τον ίδιο τον εαυτό μας, μια αθάνατη ψυχή, μια αιώνια ανάγκη του γαλάζιου. Μέσα σε κάθε ποιητή, ακόμα και τον άθεο, σαλεύει ένας Ιησούς, και πάνω απ' όλα το ποίημα επιτρέπει στον ποιητή του να πεθάνει στον Σταυρό. Και είναι καιρός, νομίζω, να καλλιεργηθεί η ιδέα ότι η ποίηση όπως και η τέχνη γενικότερα είναι ένας σταυρός μαρτυρίου, που τον σηκώνουν μερικοί μονάχα άνθρωποι, σημαδεμένοι από τη μοίρα, μία νόσος εκ γενετής, όπως υποστήριξα και άλλοτε. Με δυο λόγια, δημοκρατία, σοσιαλισμός, χριστιανισμός, είναι το τρίπτυχο που αντιπροσωπεύει και συμπυκνώνει την πνευματική μου υπόσταση.


*   Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό Πνευματική Ζωή, τεύχος 171, Νοεμ. - Δεκ. 2006    
     Περισσότερα για το περιοδικό μπορείτε να διαβάσετε πατώντας στον σύνδεσμο που ακολουθεί :

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ     (http://www.lexima.gr/lxm/read-632.html)

Στην κατηγορία Λογοτεχνικά Περιοδικά μπορείτε να διαβάσετε επιλεγμένες αναδημοσιεύσεις από παλαιώτερα τεύχη του περιοδικού.




    Δημοσίευση στο lexima.gr : 25/11/2007