Υπάρχουν οι πρωτοκλασάτοι λογοτέχνες της πρωτεύουσας με τους οποίους ασχολούνται φιλόλογοι και κριτικοί, υπάρχουν και οι δευτεροκλασάτοι επαρχιώτες λογοτέχνες οι οποίοι περνούν απαρατήρητοι από το ευρύτερο κοινό. Αυτό εν πολλοίς είναι άδικο, γιατί και αυτοί έχουν καταθέσει το δικό τους λόγο, και αυτοί έχουν συμβάλλει στη λογοτεχνική κίνηση ενός τόπου, κίνηση που δημιουργεί τη δεκτικότητα εκείνη για να προσληφθούν έργα που, όπως είθισται να λέγεται, έχουν μπει στον λογοτεχνικό κανόνα.
  Ο Ηλίας Σταύρου είναι μια τέτοια περίπτωση, και ο Θεοδόσης Πυλαρινός, καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, είναι άξιος κάθε επαίνου που τον ανασύρει από τη λήθη και τον παραδίδει στους συμπολίτες του, σε μια έκδοση της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών και στη σειρά «Κερκυραίοι δημιουργοί», Κέρκυρα 2008.
   Τα Ιόνια νησιά είχαν πάντα μια πνευματική κίνηση, με κορυφαία στιγμή αυτή του Διονύσιου Σολωμού. Οι πρόγονοι και οι επίγονοι, χωρίς να φτάνουν το πνευματικό του ανάστημα, αποτελούν αξιόλογα ονόματα στο λογοτεχνικό μας Παρνασσό. Στα ονόματα αυτά συγκαταλέγεται και το όνομα του Ηλία Αλ. Σταύρου.
  Ο Ηλίας Σταύρου γεννήθηκε το 1873 στην Κέρκυρα και πέθανε στην Αθήνα το 1932. Εργάστηκε αρχικά στην Κέρκυρα ως δημοδιδάσκαλος, και το 1911 πρέπει να εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εργάστηκε στο Εθνικό Ορφανοτροφείο, έπειτα στον Δήμο Αθηναίων και στη συνέχεια στην Εθνική Τράπεζα, ενώ παράλληλα ασχολείτο και με τη λογοτεχνία, μας πληροφορεί ο Θεοδόσης Πυλαρινός ξεκινώντας την παρουσίασή του.
  Καταπιάνεται κυρίως με την πεζογραφία. Όμως, γράφοντας σε ταραγμένους καιρούς, δεν μπορεί να δώσει το μάξιμουμ των δυνατοτήτων του. Ο αγώνας του δημοτικισμού κατά της καθαρεύουσας αποτελούσε έναν ανασχετικό παράγοντα. Δεν είναι τυχαίο που ο κατ' εξοχήν θιασώτης και αγωνιστής του δημοτικισμού, ο Ψυχάρης, έδωσε ένα μέτριο έργο. Για τον Σταύρου γράφει χαρακτηριστικά ο Πυλαρινός:
  «Θεωρούμε ότι οι γλωσσικές προτιμήσεις του και η προτεραιότητα που έδινε στην προβολή της Ιδέας, δηλαδή της μαχητικής δημοτικής, έβλαψε την ενότητα του έργου του˙ ότι τα διηγήματά του τείνουν να αποτελέσουν πεδίο γλωσσικής πρότασης και ότι χάνουν σε μεγάλο βαθμό τις αρετές τους» (σελ. 17).
  Επίσης, αναφέρει ο Πυλαρινός, η ένταση που υπήρχε ανάμεσα στην Κερκυραϊκή σχολή και στην Αθηναϊκή σχολή έβλαψε το έργο και άλλων λογοτεχνών. Γράφει χαρακτηριστικά:
  «Επειδή τα πνευματικά φαινόμενα δεν τα ρυθμίζουν οι ατομικές περιπτώσεις αλλά οι συλλογικές εκδηλώσεις, πρέπει να λεχθεί ότι το πρότυπο του Σταύρου το ακολούθησαν και άλλοι Κερκυραίοι, οι οποίοι δεν είχαν ιδιαίτερη τύχη στη λογοτεχνία μας, επειδή ακριβώς βρέθηκαν στο μεταίχμιο δύο εποχών και στη συνάντηση δύο λογοτεχνικών σχολών» (σελ. 21).
  Στις 140 σελίδες του βιβλίου ο Πυλαρινός αναλύει διεξοδικά το συγγραφικό έργο του Σταύρου, βιβλίο προς βιβλίο, συλλογή προς συλλογή, αναδεικνύοντας τις αρετές του αλλά εντοπίζοντας και τις αδυναμίες του.
  Αξίζει να αναφέρουμε και τη μετάφραση του έργου του Πλούταρχου Περί παίδων αγωγής που έκανε ο Σταύρου στη δημοτική. Όμως, πριν κλείσουμε για τον Σταύρου, να δώσουμε ένα δείγμα της ποίησής του.
  «Γαλάζιος ουρανός και θάλασσα πρασινωπή
  Θωριούνται˙ καμαρώνοντας με χάρι˙
  και γύρω η Φύσι με πλούσια δώρα, σιωπηλή
  την άνοιξη γιορτάζει με καμάρι.
  
  Το δεύτερο πόνημα του Πυλαρινού είναι η Ηλιώ, δημώδες στιχούργημα του λαϊκού ποιητή Σπύρου Περούλη από το χωριό Ποταμός της Κερκύρας.
  Ενώ ο Σταύρου είναι μορφωμένος ο Σπύρος Περούλης δεν έχει πάρει καν τη στοιχειώδη μόρφωση. Παραθέτουμε το αυτόγραφο βιογραφικό του, με το οποίο ξεκινάει την εισαγωγή του ο Πυλαρινός.
  […]εγεννήθηκα τον Αύγουστο 1846, είμαι τώρα 68 χρονών. Τα 1851 επήγα στο αλληλοδιδακτικό σχολείο του χωριού μου και τα '54 έφυγα για να μάθω την τέχνη του τσαγκάρη εις την πόλιν…» (σελ. 17).
  Ένας άλλος λαϊκός ποιητής, από την Κρήτη αυτός, ο Κωστής Φραγκούλης, του οποίου οι δυο τόμοι με τα «Δίφορα» ποιήματα αποτελούν μνημείο της λαϊκής κρητικής ποιητικής παράδοσης ήταν πιο τυχερός: αυτός τέλειωσε το δημοτικό στο χωριό του και πήγε στο Ηράκλειο όπου εργάστηκε σε τυπογραφείο. Το τυπογραφείο αυτό στάθηκε το δεύτερο σχολείο του.
  Σαν αγράμματος που είναι ο Περούλης καταφεύγει στον Ηλία Σταύρου, στον οποίο στέλνει τα χειρόγραφα της Ηλιώς ζητώντας διορθώσεις και συμβουλές. Το πολύστιχο αυτό στιχούργημα θα αναγνωστεί πλατιά από τους χωριανούς του και θα αντιγραφεί. Ο Πυλαρινός, κάνοντας τη φιλολογική επιμέλεια, παραθέτει και τις δυο σωζόμενες καταγραφές, από τις οποίες η μία, στον 15σύλλαβο του Ερωτόκριτου, θεωρείται η πρωτότυπη και η δεύτερη, με σπασμένο τον δεκαπεντασύλλαβο, μια μεταγενέστερη καταγραφή.
  Θα δώσουμε ένα δείγμα, μια εκτεταμένη μεταφορά στο ύφος του Ερωτόκριτου:
  «Κι όπως σαν τύχει γερακιών και πάρουν τα μικρά τους
Κι έλθουν μακρυά απ' τη βοσκή δεν τάβρουν στη φωλιά τους

Τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί γρήγορα να τα βρούνε
Και σαν τα ιδούν να παν σιμά θέλουν μα δεν μπορούνε

Τα κράζουν από μακρυά σκούζουν λυσσομανούνε
Κι όταν ιδούν που είν' δυνατόν κι αυτά να σκλαβωθούνε

Πετούν ψηλά με δύναμη, μαδούνε τα φτερά τους
Σκύβουν, τσιμπούν το κρέας τους, κλαίνε για τα μωρά τους.

Πάνε στα δένδρα μακρυά, έρχονται, πάλι τρέχουν
Όσο που πια τα λησμονούν, φεύγουν και δεν προσέχουν

Όμοια οι νεράιδες κ.λπ.
  Αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα αλλά και μεγάλη φιλολογική ευσυνειδησία χαρακτηρίζουν αυτά τα δυο μελετήματα του Θεοδόση Πυλαρινού. Η αρτιότητα στην πραγμάτευση αναδεικνύει πραγματικά αυτές τις δυο ελάσσονες λογοτεχνικές μορφές της Κέρκυρας.  

Μπάμπης Δερμιτζάκης,  20-7-2008