Παρουσιάζονται οι ποιήτριες : Ελένη Γκίκα, Αθηνά Παπαδάκη, Ελευθερία Αναγνωστάκη Τζαβάρα και Κατερίνα Γναφάκη


                                                        *****

                                       Γράφει ο Γιάννης Μανιάτης



Ελένη Γκίκα
Εν αταξίαις, εύτακτοι όντες
Εκδ.  Άγκυρα

Εύτακτη στην αταξία και αταραξία των ημερών, κατέθεσε πρόσφατα την ένατη ποιητική συλλογή της η Ελένη Γκίκα, με τους επιλεγμένους στίχους του Μαγιακόφσκι, τόσο στο μότο της εισαγωγής, όσο και ενδιάμεσα των ενοτήτων, εκτός από φόρο τιμής σ' έναν αγαπημένο της ποιητή, να αποτελούν και μέρος της ποιητικής της ή πιο σωστά να μας εισοδεύουν στην ποιητική της.
Με τις λέξεις να κινούνται σ' ένα συνειρμικό άξονα, παράλληλο με τον συγκινησιακό τους φόρτο, τα ποιήματα διακρίνονται  από το γνώριμο και γι' αυτό αναγνωρίσιμο, προσωπικό της ύφος, κάτι που ισχύει ακόμα και στα πεζοποιήματα της συλλογής∙ ενώ η γλυκιά μελαγχολία που αναδύεται αποτυπώνει με επιτυχία το γλυκόπικρο των αισθημάτων του έρωτα και η απώλεια σκιαγραφείται σαν επιστροφή μιας ανεικόνιστης μορφής.
Ένα ποτάμι πέρασε / ανάμεσά μας / κι έπλυνε τα σεντόνια / που πλαγιάσαμε /
τώρα ούτε ζάρες απ' το / κορμί σου / ούτε άρωμα … (Τα σημάδια του χρόνου, σελ. 19)
Η παρουσία του υγρού στοιχείου, έντονη και διάσπαρτη σε πολλά ποιήματα και με διάφορες μορφές, είτε σαν κάθαρση, είτε σαν αναγέννηση, είτε σαν δίψα για ζωή, προσθέτει φως στo βαθύ μπλε της θάλασσας και ρόδινες πινελιές πάνω στο απαλό γκρι του ορίζοντα.

                                                        *****

                                         Γράφει ο Μπάμπης Δερμιτζάκης



Αθηνά Παπαδάκη
Προς άγνωστον
Εκδ.Καστανιώτης

  Η Αθηνά Παπαδάκη, πτυχιούχος πολιτικών επιστημών και δημοσιογράφος, δημοσίευσε την ένατη συλλογή ποιημάτων της, πάντα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, με τίτλο «Προς άγνωστον».
  Στα ολιγόστιχα ποιήματά της, σε μεγάλο βαθμό αφαιρετικά, επεξεργάζεται ονειρικές εικόνες αλλά και εικόνες ιστορικές και καθημερινές, που προβάλλονται με μια νατουραλιστική ξηρότητα, ασχολίαστες, ή μάλλον που η έλλειψη σχολίου είναι το σχόλιο.
  «Ο επαίτης»:
  Καθόταν κατάχαμα.
  Ήταν η ειμαρμένη της γωνίας,
  από το πουθενά στο επαναληπτικό εδώ.

  Μισάνοιχτη μόνο η παλάμη
  κι έλαμπε η χρυσαφένια βέρα.
  Της παλαιότερης ζωής δρομέας,
  τερμάτισε στη ζητιανιά.
  Το μαρτύριο του Ιησού στο σταυρό δεν εμπνέει μόνο τον Καζαντζάκη και τον Ντάνυ Μπράουν, αλλά και την Αθηνά Παπαδάκη. Το One more kiss, Judas, I am still on the cross είναι Καζαντζακικό στη σύλληψη. Η Μαγδαληνή είναι η γυναίκα κατά Καζαντζάκη που αποτρέπει τον ήρωα από τις υψηλές του επιδιώξεις:
  Την παρειά γυρίζω πάλι,
  πόρνη, κλέβεις όπως χρυσάφι
  από το πάθος την ψυχή.[]
  Η αμφιθυμία, το χαρακτηριστικό του σύγχρονου τραγικού ήρωα, εκφράζεται στην τελευταία στροφή:
  Θα 'χω τη χάρη
  σε φως καντηλιού να ζήσω;
  Μα τρέμω, μήπως και στο γαληνεμό
  μου λείψουν τα προδοτικά φιλιά.
  Το «Στους πρόποδες του Γολγοθά» παραπέμπει στη θρηνούσα μάνα. Impression από πίνακα ζωγραφικής.
  Η «Αδιαλλαξία» και ο «Ανίερος» φαίνονται εμπνευσμένα από την επικαιρότητα. Φυσικά η σημασία τους έγκειται στον επαναληπτικό χαρακτήρα του γεγονότος.
  Παρά το ρεύμα
  της καθιστικής ψυχής
  τόλμησε να αρθρώσει
  εν δήμω στίχο.
  Παθιασμένα καθώς ερωτευμένη,
  της πέταξαν ξεροκόμματο άρνησης.
  Στα φανερά
  μετράει τα σύννεφα όπως σπίτι
  χωρίς να υπολογίζει τη βροχή.
  Το λίθο περιμένει.
  Την λιθοβόλησαν άραγε την μουσουλμάνα έγκυο, δεν θυμάμαι σε ποια χώρα της Αφρικής;
  Ο τούρκος πατέρας σφάζει τη δεκατετράχρονη κόρη του που τη βίασαν, για να ξεπλύνει-άκουσον, άκουσον-την ντροπή της οικογένειας.
  Κι όσο το χιόνι πυκνότερο έπεφτε,
  βαθύτερα στο σπίτι έκλεινε το φονικό.
  Αν και δεσπότης γνώριζε,
  τόση αγάπη δεν του άξιζε,
  η παραβάτις κόρη θα τιμωρηθεί.
  Σ' εστίας φωτιά
  η λάμα έλαμπε άξονας,
  γύρω περιστρεφόταν η οικουμένη.
  Τίποτα δεν τον σταματούσε πια,
  ούτε τα' άστρα,
  τι άστρα, άστρα, άστρα
  προσπέφτανε στις υψηλές του μπότες.
  Μπορεί βέβαια η Παπαδάκη να είχε υπόψη της άλλο περιστατικό, ένα έγκλημα τιμής. Στέλλα, κρατάω μαχαίρι. Oime, c' est moi que j'ai tue a Carmen. Το θύμα έτσι κι αλλιώς είναι γυναίκα.
  Οι εικόνες δεν είναι πάντα τόσο διάφανες. Η ποίηση της Παπαδάκη γενικά είναι μια δύσκολη ποίηση, που δεν διαβάζεται στο κάθισμα του μετρό ή του λεωφορείου, ούτε στην καυτή άμμο μιας ακρογιαλιάς το καλοκαίρι. Χρειάζεται να έχει τεταμένη την προσοχή του ο αναγνώστης για να γεφυρώσει τα νοηματικά χάσματα, για να συλλάβει το νόημα. Η πολυσημία, εγγενής στην ποίηση, συνδέεται εδώ περισσότερο με την αναγνωστική επάρκεια, και κυρίως με μια μεγάλη αναγνωστική μαθητεία στην ποίηση. Η ποίηση της Παπαδάκη προκαλεί τον αναγνώστη.  


                                                        *****


Ελευθερία Αναγνωστάκη Τζαβάρα

Η ποιήτρια Ελευθερία Αναγνωστάκη Τζαβάρα είναι γενικός γραμματέας του διοικητικού συμβουλίου της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Δραστήρια και ακαταπόνητη, είναι η ψυχή των εκδηλώσεων της Εταιρείας. Η Τζαβάρα μας έδωσε πρόσφατα τρία έργα της.
  Και πρώτα πρώτα «Τα πρόσωπα της Αφροδίτης» σε μια καλαίσθητη έκδοση από τις εκδόσεις Πάραλος. Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αποτελεί μια επιτομή και ένα σχόλιο στην αρχαία ελληνική τέχνη γενικότερα, αλλά και στα κλασσικά γυναικεία αρχέτυπα πιο ειδικά, και όχι μόνο της Αφροδίτης στην οποία παραπέμπει ο τίτλος. «Μήδεια: η κόρη του ήλιου» είναι ένα από τα κείμενα του έργου, ποιητική πρόζα που εικονογραφεί τη δαιμονική φύση της γυναίκας:
  «Καθρεφτίζεται στους λειμώνες του ύπνου μας, καθώς μόνη περπατάει στις ερημιές της αγάπης, στους γκρεμνούς τους σφοδρού πόνου, στην άβυσσο της ερωτικής εγκατάλειψης, με τη γαμψή εκδίκηση ν' αφρίζει ο νους της… Υπάρχει μια δαιμονική αγιότητα στις πράξεις της».
  Και για την Αφροδίτη:
  «Το σώμα σου έχει το άρωμα των υπερώριμων καρπών.
  Χορτασμένη από θαμβωτικά σμιξίματα, χαμογελάς πέρα από το χρόνο, το αίμα, το σώμα, τα σύνορα, τα ταμπού.
  Βαμμένη, φτιασιδωμένη, θαμβωτική, στεγνώνουν επάνω στο δέρμα σου τα ίχνη του ιριδίζοντος πόθου του Άδωνη, του Ταμμούζ, του Όσιρι».
  Η Αναγνωστάκη μας δείχνει, όπως και η Ρέα Γαλανάκη στο «Βίος και Πολιτεία του Ισμαήλ Φερίκ Πασά», ότι δεν υπάρχουν απόλυτα στεγανά ανάμεσα στην ποίηση και την πρόζα.
  Στο έργο αυτό μεταφράζει επίσης ορφικούς ύμνους και Πίνδαρο, και παραθέτει αυτούσια αρχαιοελληνικά αποφθέγματα.
  Παραθέτουμε ένα απόσπασμα για τον Έρωτα:
«Έρωτα σε φοβάμαι
Έχεις τα φτερά ενός αγγέλου που ξεστράτισε.
Το μαστίγιο του πόθου.
Τα καρφιά του πάθους.
Τις αλυσίδες της δέσμευσης.
Το ναι της υποταγής.
Αινιγματικός, κρύβεσαι πίσω από λέξεις».
  Τολμηρή στις μεταφορές και τις εικόνες της, η Αναγνωστάκη είναι μια από τις πιο αξιόλογες φωνές της νεοκρητικής σχολής.
  Σε αγγλική μετάφραση εκδόθηκαν και ορισμένα της ποιήματα με τίτλο Dreams of birth (Paralos 2005), ενώ η «Μεγάλη πορεία» εκδόθηκε πέρυσι σε δίγλωσση έκδοση, ελληνικά και πολωνικά, στη Βαρσοβία. Οι αρχαιοελληνικές εμμονές της φαίνονται και εδώ στα περισσότερα ποιήματα της συλλογής, σε κάποια μάλιστα και στους τίτλους (Κούρα Αθηνά, Η Σίβυλλα).
  Δημιουργία προσδιορισμών με γενική στη θέση επιθέτων (Βάρβαροι του κέρδους, ισοβίτης της μοναξιάς, νύχτα των κόσμων), έξυπνες μεταφορές (οχήματα παράφρονα, αναμαλλιασμένα σύννεφα) είναι χαρακτηριστικά υφολογικά στοιχεία του έργου.
  Έχοντας μια μακρά μαθητεία στο οικολογικό κίνημα, δεν μπορώ να μη παραθέσω ένα δείγμα της ποίησης της Αναγνωστάκη από το ποίημα «Οικολογία».
  «Έγκλειστος σε κρύπτες από μπετόν
Δένεις κόμπους υπομονής τη ζωή σου.
Τη συντηρείς με ψέματα.
Κι εσύ που γεύτηκες ψωμί από γλυκό σιτάρι
Κι ήπιες κρασί από λιαστό αμπέλι,
Τρέφεσαι με τροφές συνθετικές».
  

                                                        *****



Κατερίνα Γναφάκη
Χορεύοντας
Εκδ. Ύφος

  «Χορεύοντας»! Πολλές φορές τα διακείμενα λειτουργούν συνειρμικά, ερήμην του συγγραφέα. Άραγε χορεύοντας με τους λύκους; Με τι;
  Θα το δούμε διαβάζοντας τα ποιήματα της συλλογής που μας έδωσε η Κατερίνα, νέο μέλος στο lexima, και για την ώρα τακτικό, στις συναντήσεις της Τετάρτης στο καφέ Diana. Κρητικιά, μια ιδιότητα που με συγκινεί, καθότι Κρητικός κι εγώ, και δασκάλα, που με γεμίζει συναδελφικά αισθήματα.
  Διάβασα τη συλλογή. Όχι, η Κατερίνα δεν χορεύει με τους λύκους, χορεύει με τ' αστέρια. Τ' αστέρια είναι απ' τις λέξεις που επανέρχονται συχνά στα ποιήματά της.
  Η παλέτα των λέξεων της Γναφάκη είναι περιορισμένη. Ιδεοψυχαναγκαστικά καθηλώνεται σε λέξεις που επαναλαμβάνονται στα ποιήματά της και συνιστούν τη γεωγραφία της ποίησής της. Η λέξη «χορεύω» και τα παράγωγά της συναντώνται 47 φορές τουλάχιστον (μπορεί να μου ξέφυγε καμιά). Η τελευταία λέξη της συλλογής είναι «χορεύει». Όσο για τη λέξη «τραγουδώ», αυτή τη συναντήσαμε 37 φορές.
  Το τραγούδι είναι το μόνο μου
                                           ένδυμα,
  υφασμένο με το αγέννητο
                                    και το άδηλο.
  Κανένας δεν μπορεί
           να μου το πάρει.
                 Θα ματώσουν τα χέρια.
  Η Γναφάκη γράφει ποίηση χωρίς να κατατρύχεται από την αγωνία της επίδρασης. Πάρα πολλοί στίχοι της είναι έμμετροι σε αυστηρές παραδοσιακές φόρμες, τη στιγμή που η πλειοψηφία των σύγχρονων ποιητών γράφει σε ελεύθερο στίχο. Και στις έμμετρες φόρμες της αναγνωρίζει κανείς φωνές του παρελθόντος, και κυρίως του Σολωμού.
  Ο ουρανός τη φίλησε
                      με τ' ανθισμένο στόμα,
  τη φίλησε, τη μύρωσε κι ευωδιάζει
                                              ακόμα.
    Το παρακάτω τετράστιχο όμως είναι καθαρή μαντινάδα, ερωτικότατη, κρητικότατη.
  Σταφύλια έχουν τα χείλη σου,
                    έλικες τα μαλλιά μου,
  στα μάτια σου η κληματαριά,
               Οι ρίζες στην καρδιά μου.
  Τα παρακάτω τετράστιχα σε τροχαϊκό μέτρο τι θυμίζουν;
  Το ποτάμι, το ποτάμι,
           το στοιχειό του ποταμού
  η νεράιδα, οι νύμφες
            και το γέλιο του νερού.
  
  Οι αδελφές μου που χορεύουν
              οι αδελφές μου που γελούν
   ζωγραφίζουνε τα κρίνα,
              τ' άγρια ρόδα του βυθού.    
  Να τι θυμίζουν:
  «Σε γνωρίζω από την κόψη
         του σπαθιού την τρομερή..». Η εικονοποιεία όμως είναι από τους «Ελεύθερους πολιορκημένους|», και συγκεκριμένα από τον «Πειρασμό».
  Ψηλά σ' ένα βραχάκι,
            απότομο πολύ,
  στέκει ένα κατσικάκι
           κι αναζητάει τροφή.
  «Την είδα την ξανθούλα, την είδα ψες αργά» κλπ.
  Τι ανακαλούν συνειρμικά οι παρακάτω στίχοι, λόγω της φόρμας τους;
  Δεν είμαι αστρί, μήτε λουλούδι
  κι ούτε της αύρας το φιλί,
  μήτε της θάλασσας το φύκι,
  μα των ματιών σου είμαι η ψυχή.
   Εγώ, μόλις τους διάβασα, μου ήλθαν στο μυαλό οι παρακάτω στίχοι του Βάρναλη.
  «Δεν ειμ' εγώ σπορά της τύχης ο πλαστουργός της νιας ζωής. Εγώ 'μαι τέκνο της ανάγκης κι ώριμο τέκνο της οργής».
  Κοίτα να δεις, αναρωτιόμουνα αν βγαίνει ακόμη ο «Οδηγητής», αλλά ψάχνοντας στο google μην κάνω καμιά πατάτα με τους στίχους, τους βρήκα στο τεύχος του Φλεβάρη του 2003, από όπου, για να μην κάθομαι να αντιγράφω, έκανα copy and paste. Τελικά βγαίνει, και υπάρχει και ηλεκτρονικά.
  Βέβαια να μην το παρακάνουμε με τις συνειρμικές ανακλήσεις, γιατί καμιά φορά μας βγάζουν εκεί που δεν θέλουμε. Για παράδειγμα όταν διάβασα το στίχο «Καθαρεύω και ίπταμαι» στο μυαλό μου ήρθαν οι στίχοι «οδηγώ και σε σκέφτομαι». Δεν ξέρω ποιος τους τραγουδά, σίγουρα όμως δεν είναι του Μάνου Ελευθερίου, που η εκδήλωση προς τιμήν του στο Κορωπί, με τις θαυμάσιες εισηγήσεις (μπράβο Γιάννη και Ελένη άλλη μια φορά) την Κυριακή στις 10 του Σεπτέμβρη πολύ μας άρεσε.
  Και ενώ στη στιχουργική της η Κατερίνα επηρεάζεται από τον Σολωμό, ακόμη και με στίχους που ανακαλούν στίχους του Σολωμού («τα σπλάχνα μου χορεύουν», «του σπαθιού την κόψη», προϊόντα πιθανότατα κρυπτομνησίας), στην εικονοποιεία της δανείζεται από τον Κάλβο. Οι ουρανοί, οι γαλαξίες, οι αστερισμοί κάνουν συχνά την εμφάνισή τους σε υπέροχες μπαρόκ εικόνες. Και πού αλλού θα φαινόταν πιο καθαρά η Καλβική επίδραση από ότι στο ποίημα «Ωκεανός»; Παρόλο που έχει εδώ μεταφορική σημασία, οι εικόνες που χρησιμοποιεί η Κατερίνα είναι καλβικές: «Τράνεψαν τα κύματα», «απ' του ήλιου τους δρόμους», «σχίστηκαν οι ουρανοί», «Ύμνος έγινε το πέλαγο», «δίνη των κυμάτων», «το θάλπος σου, ήλιε μου», «Γη κι ουρανός μαζί!» κλπ.
  Αντιστικτικά υπάρχουν τα γεμάτα τρυφερότητα «παιδικά» ποιήματά της, με πρώτο και καλύτερο το «Νανούρισμα»:
  Το κορμάκι σου ανθισμένο
              κι όλο άνοιξη ανασαίνω
  λουλουδένιο, λουλουδένιο,
               τριαντάφυλλο ανοιγμένο.
  «Πολλά από τα ποιήματα αυτής της συλλογής είναι παλιά», γράφει η Γναφάκη, «ωστόσο θέλησα να τα παρουσιάσω αποχαιρετώντας ένα κομμάτι του εαυτού μου που αφήνω καλωσορίζοντας το καινούριο». Δεν ξέρουμε ποια είναι τα παλιά και τα καινούρια. Όλα μας άρεσαν. Εμείς καλωσορίζοντας την καινούρια ποιήτρια, στην πρώτη της αυτή συλλογή, και με τα παλιά της και με τα καινούρια της ποιήματα, της ευχόμαστε κάθε δημιουργικότητα.  




                Μπάμπης Δερμιτζάκης και Γιάννης Μανιάτης
                           για το www.lexima.gr
                                     8/10/2006