Λέξημα > Συνεντεύξεις > Συνέντευξη του Αλέξη Σταμάτη

Συνέντευξη του Αλέξη Σταμάτη

Ο Αλέξης Σταμάτης μιλάει στο www.lexima.gr και την Εύη Οικονομίδου.

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΣΤΑΜΑΤΗ ΣΤΗΝ ΕΥΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΟΥ ΓΙΑ ΤΟ www.lexima.gr

Κύριε Σταμάτη, τι σας οδηγεί να γράψετε ένα βιβλίο και τι βιώνετε στο διάστημα που εμπλέκεστε στη διαδικασία του πλασίματος των ηρώων σας; Παίρνει διαφορετική διάσταση η καθημερινότητά σας όσο διαρκεί η συγγραφή ενός βιβλίου; Οι ήρωές σας εμπεριέχουν κάτι από σας, από τον εαυτό σας;

«Δεν υπάρχει κάτι απτό που με οδηγεί. Η αρχή ενός βιβλίου είναι αναπάντεχη. Μπορεί να προκύψει από μια λέξη, από ένα αίσθημα, από ένα όνειρο, από μια ανάμνηση.. Πρόκειται περί μιας «άτακτης», «άναρχης» ροής που κάποια στιγμή καλείσαι να την οδηγήσεις κάπου. Να βάλεις μια τάξη σε ένα χάος. Η καθημερινότητα ακολουθεί αυτή τη ροή, την επιταχύνει, την επιβραδύνει, την καθοδηγεί. Δεν υπάρχει κάποια συνταγή ξέρετε για να γράψει κανείς ένα βιβλίο. Όσο για τους ήρωες και τον συγγραφέα, εκεί ισχύει η λογική του ανάποδου στριπτίζ. Αρχίζεις από σένα, γυμνό, ελεύθερο και σταδιακά ενδύεις τους χαρακτήρες σου με όσα τους είναι απαραίτητα, ή με όσα εκείνοι απαιτούν ανάλογα με την προσωπικότητά τους. Στο τέλος έχεις ξεχάσει την πρώτη σου εικόνα κι έχεις ένα πλάσμα νέο, ανεξάρτητο κι αν είσαι τυχερός, αυτάρκες».

Το διαδίκτυο βοηθά τη λογοτεχνία; Είστε ένας συγγραφέας εξοικειωμένος με τις νέες τεχνολογίες και έχετε και δικό σας blog. Αυτό σας βοηθάει και με ποιο τρόπο; Στο Οδός Θησέως μάλιστα προφανώς απευθύνεστε σε αναγνώστες που γνωρίζουν από διαδίκτυο και πληροφορική φαντάζομαι.

«Το διαδίκτυο είναι απλά ένα περιβάλλον. Ένα νέο περιβάλλον με πολλά χρήσιμα εργαλεία, γνωσιολογικά, ψυχαγωγικά, διαδραστικά. Το θέμα είναι πώς το χρησιμοποιείς. Το μπλογκ είναι μια αφορμή για επικοινωνία. Ένας συγγραφέας συνήθως πλην των βιβλίων του δεν έχει άλλο δίαυλο. Δεν ξέρω, αυτήν την περίοδο η επικοινωνία αυτή μου αρέσει. Αργότερα μπορεί όχι. Στο διαδίκτυο μπορείς να ακούσεις πράγματα για σένα που δεν μπορείς να ακούσεις αλλού. Είναι ένα σχολείο και ένα μάθημα. Υπάρχει μια ελευθερία και μια αληθινή δημοκρατία που «έξω» δεν υφίσταται. Ένα πρόβλημα εδώ είναι η κατάχρηση της ανωνυμίας, αλλά δεν μπορείς να τα έχεις όλα…
Η οδός Θησέως ήταν ένα βιβλίο στο οποίο η έννοια του λαβύρινθου έπαιζε σημαντικό ρόλο. Ο λαβύρινθος ως κατασκευή, ως δομή, ως θρησκευτική πορεία, ως πορεία αυτογνωσίας. Με μια έννοια το διαδίκτυο είναι ο απόλυτος λαβύρινθος. Ο καθένας ψάχνει εκεί τον δικό του Μινώταυρο που όπως όλα τα τέρατα στην εποχή μας είναι αόρατος, μια και είναι παντού».

Σας απασχολεί ποιοι είναι οι αναγνώστες σας; Πιστεύετε ότι υπάρχουν προικισμένοι ή μυημένοι αναγνώστες; Γράφετε για σας ή πάντα απευθυνόμενος σε κάποιους αποδέκτες των γραπτών σας; Σας ενδιαφέρει η επικοινωνία με τους αναγνώστες σας ή ενδεχομένως και η γνώμη τους;

«Για μένα γράφω. Εννοείται. Ξέρετε, αυτή η υπόθεση είναι τόσο μοναχική και προσωπική που δεν έχει κανείς την πολυτέλεια να σκέφτεται στο που απευθύνεται. Είναι ένα μπουκάλι που ρίχνεις στο πέλαγος.  Δεν ξέρεις ποιος θα το βρει. Όταν έχει τελειώσει ένα βιβλίο πάντως, η επικοινωνία με ενδιαφέρει πολύ και είμαι ανοιχτός. Έχω αρκετές φορές εκπλαγεί με τον διαφορετικό τρόπο που έχουν εισπράξει άνθρωποι ένα βιβλίο».

Στα περισσότερα έργα σας κυριαρχούν τα μεταφυσικά φαινόμενα, φερ΄ειπείν η αυτανάφλεξη στο Μητέρα στάχτη, τα ανεξήγητα, τα υπερρεαλιστικά, τα απόκοσμα μέρη, οι τόποι με ενεργειακή δύναμη, όπως η Σαντορίνη με το ηφαίστειο, ή το «πεδίο» στο Οδός Θησέως. Πως βρεθήκατε σε αυτή την κατεύθυνση; Υπάρχουν μυστηριώδεις ή περίεργοι τόποι που έχουν εντυπωθεί στη μνήμη σας κατά τα ταξίδια σας σε διάφορες χώρες και που μπαίνουν στα έργα σας;

«Νομίζω ότι στα βιβλία μου δεν υπάρχει ούτε ένα «μεταφυσικό» φαινόμενο όπως το εννοείτε. Ακόμα και η αυτανάφλεξη είναι ένα φαινόμενο ιστορικά καταγεγραμμένο. Ίσως κάποια πράγματα είναι κάπως «πιο ψηλά από το έδαφος», αλλά αυτό πολλές φορές βοηθάει έναν συγγραφέα για να μιλήσει ακριβώς για εκείνα που συμβαίνουν στη  επιφάνεια, ή και κάτω από αυτήν. Στα βιβλία μου υπάρχουν αρκετά παράξενα συμβάντα και συμπτώσεις, αλλά αν σας έλεγα κάποια περιστατικά της προσωπικής μου ζωής θα τα βρίσκατε ίσως ακόμα πιο «περίεργα». Όλα αυτά, τις συμπτώσεις, τους παράξενους αυτούς ελκυστές που «κλίνουν» την πορεία μια ζωής προς μια κατεύθυνση τις έχει πολύ εύστοχα  χαρακτηρίσει ο Πολ Όστερ ως «μηχανική της ζωής». Ο καθένας μας, αν σκεφτεί το πως έχουν ξετυλιχτεί τα βασικότερα γεγονότα της ζωής του, τι «δυνάμεις» συνεργάστηκαν ώστε να βρίσκεται εκεί που βρίσκεται σήμερα, θα ανακαλύψει παρόμοιες καταστάσεις. Η λογοτεχνία απλά τις φωτίζει»

Τελικά η ζωή μας εξαρτάται από τις επιλογές που κάνουμε ή υπακούμε στη μοίρα, έχοντας την αυταπάτη πως εμείς ορίζουμε τις στιγμές που ζούμε;

«Η ζωή είναι οι επιλογές μας, πιστεύω. Από μια θάλασσα κινήσεων επιλέγουμε τη δική μας σταγόνα. Και η ποιότητά της μας δίνει τη δροσιά που μας αξίζει».

Σε ποια μέρη γράφετε; Στο σπίτι σας, σε καφέ, στο τρένο;

«Συνήθως στο σπίτι , αλλά έχω γράψει και στα μέρη που αναφέρετε».

Ο συγγραφέας πρέπει να ζει έντονα και ακραία για να εμπνευστεί; Μια πληκτική ζωή τι επίδραση μπορεί να έχει στο έργο ενός συγγραφέα; Μόνο τα ρίσκα, οι εναλλαγές ή ο πόνος τροφοδοτούν την έμπνευση;

«Υπάρχουν συγγραφείς των τεσσάρων τοίχων που έχουν γράψει αριστουργήματα, υπάρχουν  συγγραφείς που έχουν γυρίσει κάθε ίντσα του πλανήτη και δεν έχουν γράψει τίποτα. Υπάρχουν συγγραφείς που έχουν πάρει αφάνταστα ρίσκα κι έχουν βιώσει τρομερό πόνο, αλλά δεν κατάφεραν να αποτυπώσουν το απόσταγμα στο χαρτί. Υπάρχουν άλλοι που έζησαν μια συμβατική, πληκτική ζωή και άφησαν μεγαλειώδες έργο. Όπως φυσικά ισχύει και το αντίστροφο. Επαναλαμβάνω, στη λογοτεχνία τέτοιοι κανόνες δεν υπάρχουν».

Σας αρέσει η Αθήνα; Είναι μια μητρόπολη πρόσφορη για δημιουργούς;

«Μου αρέσει πολύ αυτή η πολυδιάσπαση, αυτό το πολυσυλλεκτικό που έχει. Ο ρυθμός της έχει πολύ ενδιαφέρον και παράγει εικόνες και καταστάσεις που ναι, μπορεί να δημιουργήσουν εστίες έμπνευσης. Ωστόσο, αρχιτεκτονικά μιλώντας τώρα, δεν βλέπω νέα πράγματα, νέες ενδιαφέρουσες κατασκευές και περιβάλλοντα. Δεν αναφέρομαι φυσικά στο μετρό και στο αεροδρόμιο. Θα έπρεπε οι αρχιτέκτονες μας να συμπεριλάβουν και «συγκινησιακούς» όρους στον προβληματισμό τους  Να συλλάβουν το χώρο ως μορφή μέσα από ατμόσφαιρες «αισθημάτων», παρά σκέτα μέσα από απαιτήσεις «χρήσεων», όπως τους οδήγησε ο φονξιοναλισμός του 20ου αιώνα. Να φτιάξουν χώρους «συναρπαστικούς», που να συγκινούν και όχι μόνο να καλύπτουν συγκεκριμένες ανάγκες. Περιπετειώδη σπίτια, περιπετειώδεις πόλεις».

Εντόπισα μια εμμονή σας κατά κάποιο τρόπο με τα sixties, τη μουσική αυτής της περιόδου αλλά και τους μπίτνικ συγγραφείς. Θα θέλατε να είχατε ζήσει εκείνη την εποχή;

«Τα σίξτις ήταν η εποχή ακριβώς πριν από εκείνη που μεγάλωσα. Υπήρχε μια μυθοποίηση ειδικά στην εφηβεία και λίγο μετά. Για χρόνια οι ήρωες μου ήταν από εκείνη την περίοδο. Οι μπιτ, το ροκ, ο Ντίλαν, οι ταινίες του Αντονιόνι και του Γκοντάρ. Λογικό ίσως, μια και ήταν ακριβώς αυτό το «έλλειμμα» που προσπαθούσα να καλύψω. Ντίλαν, Αντονιόνι και ροκ εξακολουθούν να είναι από τις μεγάλες μου αγάπες».

Στα περισσότερα βιβλία σας η οικογενειακή τραγωδία ενέχει στοιχεία αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Περιγράφετε με ενάργεια και λεπτομερώς τα ψυχικά τοπία των μελών της εκάστοτε οικογένειας, φερ΄ειπείν στη «Μητέρα Στάχτη» την κάθαρση την αναλαμβάνει ο Άλκης, ο μικρότερος γιος, ο οποίος θα αποκαταστήσει την τάξη και θα επιβάλλει τη θεία δίκη. Πιστεύετε πως είμαστε δέσμιοι των οικογενειών μας, των μυστικών τους ή των αμαρτημάτων τους, μικρών ή μεγάλων; Πόσο μας καθορίζουν οι σχέσεις με τους γονείς μας τελικά; Υπάρχει αντιζηλία ανάμεσα στον πατέρα και το γιο ή ανάμεσα στη μητέρα και την κόρη;

«Ο Γιώργος Χειμωνάς έλεγε πως οι οικογένειες είναι οι χαραμάδες μέσα από τις οποίες ερχόμαστε στον κόσμο. Κι αυτές οι χαραμάδες είναι ρωγμές στη μεγάλη κατασκευή που είναι η κοινωνία. Εμφανιζόμαστε μέσα από ένα μικρό άνοιγμα, με μια κραυγή, για να σβήσουμε σε ένα ρόγχο. Η αφήγηση με την οποία μεγαλώνουμε είναι η προσωπική - οικογενειακή ιστορία του καθενός μας. Σε πολλούς ανθρώπους η τάση είναι να κλείσουν αυτή την χαραμάδα και μην ξανακοιτάξουν πίσω, σε άλλους είναι να την μεγαλώσουν και να πέσουν μέσα. Έχω την αίσθηση ότι πολλά αλλάζουν από τη στιγμή που δημιουργεί κανείς τη δική του χαραμάδα για ένα νέο πλάσμα.
Οι σχέσεις με τους γονείς είναι ένα πρώτο κρας τεστ για το κυρίως πεδίο μάχης. Κι εκεί που νομίζεις ότι αποφοίτησες, πας ξανά στο σχολείο».

Τελικά, ποιος τόπος είναι η πατρίδα μας; Του ονείρου, της παιδικής ηλικίας, της ουτοπίας, της λογοτεχνίας, της αγάπης ή κάποιος άλλος;

«Οι πατρίδες μας είναι τρεις: η φύση, ο εαυτός μας και οι άλλοι. Οι άλλες πατρίδες είναι συμπληρωματικές και καλύπτουν την ανάγκη μας να μεταθέσουμε όσα που προκύπτουν από την τρομερή σχέση των δυο τελευταίων».

Στο Μπαρ Φλωμπέρ (πίνακας του Πουσέν σχετικός με την Αρκαδία)και στο Σαν τον κλέφτη μες τη νύχτα (η αρπαγή της Περσεφόνης) υπάρχουν αναφορές σε ζωγραφικούς πίνακες με θέματα από την αρχαία ελληνική μυθολογία. Σας ελκύουν οι μύθοι; Γιατί άραγε οι άνθρωποι να έχουν την ανάγκη των μύθων ή των συμβόλων;

«Οι μύθοι είναι οδοδείκτες της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Δεν είναι τυχαίο ότι φυλές από εντελώς διαφορετικούς γεωγραφικούς τόπους έχουν του ίδιους μύθους, τα ίδια αρχέτυπα.  Είναι τεκτονικές πλάκες της ύπαρξης και οι σεισμοί που έχουν δημιουργήσει έχουν ταράξει όλον τον πλανήτη σε όλες τις εποχές. Ταυτόχρονα είναι ανακουφιστικοί, μας δίνουν την - ψευδαίσθηση μερικές φορές- πως όλοι είμαστε στο ίδιο παιχνίδι. Ο θεραπευτικός χαρακτήρας της ταύτισης είναι μια πανάρχαια υπόθεση».

Τα όνειρα που βλέπουμε στον ύπνο μας σας ενδιαφέρουν, όπως και η ερμηνεία τους ως συμπληρωματικός τρόπος διαφώτισης των επιθυμιών και των βαθύτερων αναγκών μας; Το λέω αυτό μια και στα βιβλία σας υπάρχουν αναφορές σε όνειρα. Το υπερρεαλιστικό και το άλογο μπορούν εν μέρει να ερμηνεύσουν τη ζωή μας;

«Τα όνειρα δεν είναι μια υπερρεαλιστική λειτουργία. Είναι απόλυτα ρεαλιστική. Αβάσταχτα ρεαλιστική θα έλεγα.  Είναι η πιο τρομερή προβολή της αλήθειας μας. Ο άνθρωπος στον ύπνο γίνεται ο λογοτέχνης, ο σκηνοθέτης της ψυχής του και παράγει ιστορίες από τη μήτρα της προσωπικής του αλήθειας. Άγριο πράγμα».

Προς το τέλος να αναφέρω το μότο από το βιβλίο σας Οδός Θησέως του T.S.Eliot: Κι ο δρόμος προς τα πάνω είναι ο δρόμος προς τα κάτω, ο δρόμος προς τα εμπρός είναι ο δρόμος προς τα πίσω.
Να προσθέσω κι αυτό που λέει κι ο Μανόλης Ρασούλης:Όλα τριγύρω αλλάζουνε, κι όλα τα ίδια μένουν. Τελικά, τι συμβαίνει μ΄ αυτό που λέγεται ζωή; Ποια είναι η πραγματική ζωή και ποια όχι;

«Η ζωή είναι αυτό που συμβαίνει ακριβώς εκείνη τη στιγμή που το ψάχνεις. Κανείς ποτέ δεν έκανε ένα στοπ καρέ στη ζωή. Έχει αυτή τη μαγική ιδιότητα να αλλάζει και να ανατρέπει το καρτεσιανό πλέγμα το οποίο μας έχει επιβληθεί. Το έχει πει ο Μπόρχες ότι τα πράγματα είναι και Άλγεβρα και Φωτιά».

Με έναυσμα το γεγονός ότι διάφορα μουσικά κομμάτια διαπερνούν τα βιβλία σας, από κλασικά ως ροκ, αλήθεια ποιο τραγούδι θα διαλέγατε ως μουσική επένδυση για την παρούσα συνέντευξη;

«Το Red Right Hand του Nick Cave”.

Σας ευχαριστώ κ. Σταμάτη για τη συνέντευξη και εύχομαι καλή συνέχεια στο έργο σας.

Για το lexima.gr
Εύη Οικονομίδου

Lexima.gr - Τα κείμενα αποτελούν απόψεις και θέσεις των συντακτών τους.