Δημήτρης Βαρβαρήγος
Το υστερόγραφο μιας συγνώμης
Εκδόσεις Άγκυρα 2007
Σελ. 171



Μετά την «Υπατία» ο Δημήτρης Βαρβαρήγος μας προσφέρει το καινούριο του μυθιστόρημα «Το υστερόγραφο μιας συγνώμης».
  Χρόνος, το σήμερα. Τόπος, ένα ελληνικό νησί.
Το νησί αποτελεί στη λογοτεχνία περίπου το σύμβολο της φυγής από την αγχωτική πρωτεύουσα, ένα παράδεισο σε μικροκλίματα στον οποίο οι κάθε λογής εκπεσόντες έχουν τη δυνατότητα να επιστρέψουν.
  Και οι εκπεσούσες. Η Ειρήνη έρχεται μετά από χρόνια στο πατρικό - ή μητρικό - νησί κουβαλώντας τις τύψεις και τις ενοχές της.
  «Βρες κουράγιο Ειρήνη», λέει στον εαυτό της, «αύριο μια νέα μέρα αρχίζει. Πρέπει να γεμίσεις δύναμη να την αντιμετωπίσεις. Είσαι κουρασμένη, κοιμήσου τώρα» (σελ. 11).
  Σε τριτοπρόσωπη αφήγηση, με αναδρομή, μαθαίνουμε τη θλιβερή ιστορία της. Μετά την τρίτη κόρη, την Ειρήνη, ο πατέρας τους παρατάει. Πρέπει να επιβιώσουν. Μητέρα και κόρες, όμορφες, διαλέγουν τον εύκολο δρόμο εκποιώντας την ομορφιά τους. Η Ειρήνη αντιστέκεται, φέροντας όμως τα τραύματα της κοινωνικής κατακραυγής.
  Μια άτυχη σχέση θα την αφήσει έγκυο. Παρά την πίεση της μητέρας της θα κρατήσει το παιδί.
  Ο αναγνώστης νομίζει ότι ο συγγραφέας θεματοποιεί την περίπτωση των ανύπαντρων μητέρων. Παλιό κοινωνικό ταμπού, έχει ξεπεραστεί στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, όχι όμως ολότελα και στη χώρα μας. Όμως το θέμα δεν είναι αυτό. Στο τελευταίο μισό του μυθιστορήματος μας αποκαλύπτεται.
  Εδώ έχουμε μια αλλαγή στον τρόπο αφήγησης: από την τριτοπρόσωπη αφήγηση μεταβαίνουμε στο διάλογο. Η Ειρήνη συζητά με τη φίλη της τη Φαίδρα. Πριν της πει τη δική της ιστορία ακούει την ιστορία της Φαίδρας.
  Πρόκειται για μια πονεμένη ιστορία ερωτικής απογοήτευσης, που όμως της στοίχισε ακριβά. Ναρκωτικά, ψυχιατρείο, και μια απελπισμένη προσπάθεια επανένταξης.
  Η Ειρήνη αφηγείται με τη σειρά της τη δική της ιστορία, η οποία πλουτίζεται αφηγηματικά με ένα γράμμα της αδελφής της και σελίδες από το προσωπικό της ημερολόγιο.
  Η ματαιωμένη ερωτικά Ειρήνη επενδύει συναισθηματικά, αλλά και ερωτικά, στο μωρό της, τον Άγγελο. Τον θηλάζει μέχρι οκτώ χρονών. Το μέχρι ποιο βαθμό φτάνει η ερωτική επαφή δεν θα ειπωθεί, άλλωστε δεν έχει και σημασία. Σημασία έχουν οι ενοχές που ταλανίζουν και τους δυο, και ιδιαίτερα τη μητέρα που ταλανίζεται επί πλέον με τις ενοχές του γιου της, οι οποίες του δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Ευτυχώς έρχεται σαν από μηχανής θεός η πρόσκληση της αδελφής της από τον Καναδά, να πάρει το γιο της να σπουδάσει εκεί, διακόπτοντας έτσι αυτή την αιμομικτική σχέση.
  Ο Βαρβαρήγος, άνδρας συγγραφέας, ταλανίζεται από τον γυναικείο πόνο. Η επιλογή μιας γυναίκας, της Υπατίας, για το ιστορικό του μυθιστόρημα, το δείχνει επίσης καθαρά. Η γυναίκα αποτελεί το μεγαλύτερο θύμα. Οι τρεις ιστορίες που μας αφηγείται καλύπτουν τη μεγαλύτερη γκάμα της γυναικείας ματαίωσης. Αφηγηματικά ευρηματικός μπόρεσε να τις συνδέσει, ενοποιώντας τις σε ένα μυθιστόρημα. Ένα μυθιστόρημα με ένα καταπληκτικό εφέ τέλους, σε εφέ απροσδόκητου.
  «Τίποτα δεν φοβάμαι πια κι ας ελλοχεύει το τέλος μας. Δεν έχω πια να περιμένω τίποτα, δεν με νοιάζει τίποτα… τα πάντα τέλειωσαν» (σελ. 170).
  Και διαβάζουμε στην τελευταία μισή σελίδα του βιβλίου:
  «Την ίδια ώρα που η αναστάτωση είχε κυριεύσει το χωριό για την άγνωστη γυναίκα που είχε ξεβράσει η θάλασσα στ' απολιθάρια, ένας πιτσιρικάς έδινε στη Φαίδρα ένα φάκελο που του είχε δώσει μια κυρία» (σελ. 171)
  Μας έχει κοροϊδέψει ο Βαρβαρήγος με τις αφηγηματικές αναμονές. Όλοι περιμένουμε ότι η Ειρήνη ήταν η άγνωστη αυτή γυναίκα.
  Όμως δεν ήταν. Ο φάκελος περιείχε ένα σημείωμα και λίγα χρήματα για τη Φαίδρα: «Για τα καινούρια σου δόντια».
  Και το μυθιστόρημα τελειώνει:
  «Αργότερα έμαθε πως η γυναίκα που είχε ξεβράσει η θάλασσα ήταν μια ηλικιωμένη Αγγλίδα. Η Φαίδρα χαμογέλασε αμυδρά, χωρίς να κρύψει το στόμα της».
  Το τέλος αυτό δείχνει και τη διαφορά ανάμεσα στο δράμα και στο μυθιστόρημα. Στο δράμα υπάρχουν οι τραγικές κορυφώσεις, και μετά από αυτόν το θεατρικό διάλογο που καταλαμβάνει πάνω από το μισό του μυθιστορήματος περιμένουμε μια τραγική κορύφωση, όπως είναι η αυτοκτονία. Όμως το έργο είναι μυθιστόρημα, και στο μυθιστόρημα σπανίζουν οι τραγικές κορυφώσεις. Θυμάμαι τώρα το «Αντίο Παλλακίδα μου» της Λίλιαν Λη, όπου σε μια βιβλιοκριτική μου που δημοσιεύτηκε στο «Διαβάζω», τεύχος 329, έκανα τη σύγκριση με την κινηματογραφική εκδοχή του έργου από τον Τσεν Κάιγκε. Η τελευταία σκηνή στην ταινία είναι ένα σπαθί που βγαίνει από το θηκάρι. Αφήνεται ανοικτό το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας. Ο αναγνώστης όμως του μυθιστορήματος ξέρει ότι τέτοια αυτοκτονία δεν υπήρξε. Αν και, όπως έμαθα λίγο αργότερα από τη δασκάλα μου στα κινέζικα, ο ήρωας που φαινόταν ότι αυτοκτόνησε κινηματογραφικά αυτοκτόνησε και στην πραγματική του ζωή, πέφτοντας από τον όροφο μιας πολυκατοικίας, λίγα χρόνια αργότερα. Πίσω της πιθανότατα κρυβόταν μια ιστορία κατάθλιψης και ματαίωσης, σαν αυτές που συνοδεύουν συχνά τους ομοφυλόφιλους έρωτες.
  Με ένα έξυπνο τέλος, με ζωντανό διάλογο και με μια αφήγηση συναρπαστική σαν παραμύθι, αλλά προπαντός με ένα θέμα ταμπού όπως είναι ο αιμομικτικός έρωτας μητέρας και γιου, ο Βαρβαρήγος κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Οι τρεις πονεμένες γυναικείες ιστορίες του, μαζί με την «Υπατία» του, τον τοποθετούν σαν ένα συγγραφέα ιδιαίτερα ευαίσθητο απέναντι στη γυναικεία δυστυχία.



Μπάμπης Δερμιτζάκης
Για το www.lexima.gr