Ελένη Κάππα (Καρασαβίδου), Ο Θερβάντες σ' έσωσε, Αθήνα 2007, εκδόσεις Αλεξανδρής

  Η Ελένη Κάππα (αλήθεια, γιατί Κάππα και όχι Κ, κατά το Malcom X; Μήπως για να μην παραπέμπει συνειρμικά στον Joseph K;), μετά την ποιητική της συλλογή με τίτλο «Κτόνια-αυτό» μας δίνει μια συλλογή πεζών αφηγημάτων με τίτλο «Ο Θερβάντες σ' έσωσε». Και, όπως όλοι οι συγγραφείς που διακονούν παράλληλα και την ποίηση (στο νου μου έρχεται η φίλτατη Ελένη Γκίκα), το ύφος της έχει την πυκνότητα και την ελλειπτικότητα του ποιητικού λόγου.
  Οι μικροπερίοδοι, με τις τελείες να χωρίζουν πολλές φορές μια και μόνη λέξη, δίνουν ένα ασθματικό, αγωνιώδη χαρακτήρα στη γραφή. Συχνά τα ρήματα απουσιάζουν, δημιουργώντας την αίσθηση ότι τα γεγονότα παρουσιάζονται σαν σε διαδοχικά ταμπλώ βιβάν και όχι με τη συνηθισμένη ροή της αφήγησης. Στα σύντομα αυτά κείμενα των τριών τεσσάρων σελίδων ο ήρωας διαλέγεται με τον αντιήρωα, η Αντιγόνη με την Ισμήνη (υπάρχει και σχετικό διακείμενο), ο Shite με τον Waki (Θέατρο Νο). Κάποιες φορές ο ήρωας διαλέγεται μόνο με το παρελθόν του που το κουβαλάει σαν βάρος και σαν εμμονή, συχνά φορτισμένο με ενοχές. Το εφέ της επανάληψης σε φράσεις και προτάσεις το τονίζει αυτό και σε υφολογικό επίπεδο: «μαμά, το ήξερες πως με πηδούσε ο μπαμπάς;»  
  Και ενώ οι ήρωες διαλέγονται με το παρελθόν τους ή με άλλα πρόσωπα για το παρελθόν τους, η Καρασαββίδου, στους υπότιτλους των αφηγημάτων της, διαλέγεται με άλλες λογοτεχνικές φωνές, είτε για να τις συμπληρώσει, όπως κάνει με στίχο του Ελύτη, είτε για να αναγνωρίσει την οφειλή της (την επίδραση θα έλεγε ο Harold Bloom) σ' αυτές.
  Η ματαίωση χαρακτηρίζει πολλούς από τους ήρωές της. Στην «Ευτυχία», ένα διήγημα με καφκική επινοητικότητα και με ολοφάνερο συμβολισμό, ο ήρωας προλαβαίνεις μόλις την τελευταία στιγμή να επιβιβασθεί στο τραίνο για να ανακαλύψει στη συνέχεια ότι πρόκειται για λάθος τραίνο. Όσο για τη «Σύμβαση», εκεί η ματαίωση είναι καταστατική: «Πηγαίναμε να βρούμε τον ήλιο», θυμάται η γριά το μικρό κοριτσάκι που ήτανε πριν 65 χρόνια. «Μα όσα βήματα κι αν κάναμε προς αυτόν έκανε κι αυτός τα ίδια από τα δικά μας πόδια». Η ερωτική ματαίωση είναι η πιο συνηθισμένη μορφή ματαίωσης. Στον ομοφυλόφιλο όμως έρωτα η ματαίωση είναι πιο συχνή. Η Ελένη αφηγείται δυο σχετικές ιστορίες. Στην πρώτη, «Το φιλί», η γυναίκα καπνίζει το τσιγάρο μιας αγαπημένης γυναίκας που δεν μπορεί να έχει. Στη δεύτερη, «(Ώρα) 12η. Η συν-ουσία», ο άντρας κάνει έρωτα με τη γυναίκα του αγαπημένου του που τον έχει εγκαταλείψει, σε μια κίνηση απελπισίας που δεν τον λυτρώνει. Μόνο στην αυτοκτονία θα βρει τη λύτρωση. Με την ιστορία αυτή, που είναι και η τελευταία και η πιο εκτενής, η Καρασαββίδου θα συνδέσει τις υπόλοιπες ιστορίες της με ένα τρόπο επινοητικό, δημιουργώντας ένα εφέ απροσδόκητου, μια και θεωρούσαμε τις ιστορίες αυτές ανεξάρτητες μεταξύ τους. Αυτό το κάνει παρουσιάζοντας τους ήρωές της να πρωταγωνιστούν σε κάποιες απ' αυτές, και τις άλλες να τις κουβαλούν σαν αναμνήσεις ή σαν μνήμες επεισοδίων που τους εντυπωσίασαν. Μια μάλιστα είναι πραγματική ιστορία, μας το λέει η συγγραφέας, αλλά υποπτευόμαστε ότι και άλλες είναι επίσης αληθινές, και όχι μόνο «κατά το εικός και το αναγκαίον» του Αριστοτέλη.
  Η ματαίωση είναι ένα μόνο από τα κτυπήματα που δίνει η ζωή. Η απώλεια είναι ένα άλλο. Όταν συνοδεύεται από ενοχές, οδηγεί σε ψυχολογικές διαταραχές. Η ηρωίδα του «Χα!» με το υστερικό γέλιο περίμενε τρεις μέρες μέχρι να αναζητήσει την κόρη της. Όταν πήγε στο σπίτι της να δει τι γίνεται, τη βρήκε νεκρή.
  Η φρίκη του πολέμου οδηγεί καμιά φορά σε πιο σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές. Ο ήρωας στο «Η Καλλιδρομίου βάλλεται» «ήταν ο τρελός της πλατείας. Ο τρελός της οδού». Η αιτία της τρέλας του; Μια οβίδα που έσκασε δίπλα του στα Δεκεμβριανά, όταν ήταν 15 χρονών. Επαναλαμβάνει τη φράση ψυχαναγκαστικά. Κάποια μέρα του Δεκέμβρη του 1984, 40 χρόνια μετά, θα την επαναλαμβάνει με οργή: μια φαγάνα πηγαίνει να ξεριζώσει μια ιτιά που βρίσκεται στην άκρη του πεζοδρόμιου, κατεδαφίζοντας ένα σπίτι. Η φαγάνα αυτή μοιάζει πολύ με τανκ.
  Ο μακρονησιώτης, η φυλακισμένη σε ναζιστικό στρατόπεδο, η πρόσφυγας, είναι κάποια άλλα πρόσωπα την τραγική ιστορία των οποίων αφηγείται η συγγραφέας. Όλο το βιβλίο δεν είναι τελικά παρά μια πινακοθήκη ταλαιπωρημένων, δυστυχισμένων υπάρξεων.
  Είναι άραγε μετριοφροσύνη ή παράλειψη η μη αναγραφή των προηγούμενων έργων της συγγραφέως, ως είθισται; Όπως και να έχει είναι έλλειψη. Συνειδητή παράλειψη είναι η έλλειψη βιογραφίας. Η Καρασαββίδου προσπαθεί να διασκεδάσει την εντύπωση από αυτή την έλλειψη με το «Αντί βιογραφίας» παράθεμα από την Ζανέτ Ουίντερσον στο τέλος του βιβλίου.
  Ο Σαρτρ έχει μιλήσει διεξοδικά για την literature engagee, τη στρατευμένη λογοτεχνία στρατευμένων λογοτεχνών. Το έργο αυτό της Καρασαββίδου δεν είναι στρατευμένη λογοτεχνία, αν και η ίδια είναι στρατευμένη στους κοινωνικούς αγώνες. Γνωριστήκαμε στο 4ο κοινωνικό forum, αυτή προσκαλέσασα, εγώ προσκεκλημένος, σαν εκπρόσωπος του lexima σε ένα panel για τη λογοτεχνία τον καιρό της παγκοσμιοποίησης. Η Ελένη είναι αξιοζήλευτη όχι μόνο για την ποιότητα του λογοτεχνικού της έργου αλλά και για την κοινωνική της δράση, που είναι έντονη και πολυσχιδής. Σπάνιος συνδυασμός σήμερα, και γι αυτό είναι πραγματικά αξιέπαινη.

Μπάμπης Δερμιτζάκης

22-10-2007