Μικρή αναφορά στα Χαϊκού

                         Τριαντάφυλλος - Λευτέρης Παπάζογλου


    Στο κομψό και καλοτυπωμένο τεύχος του περιοδικού Τετράμηνα, χειμώνας 95 - 96, ανάμεσα στην αξιόλογη και θαυμαστή ποικιλία θεμάτων, υπάρχει άρθρο του διαπρεπή συνεργάτη π. Παναγιώτη Καποδίστρια για τα Χαϊκού ή Χάι - κάι της Γιαπωνέζικης ποίησης. Θερμά συγχαρητήρια για την πολύτιμη προσφορά. Αξίζει όχι απλώς να διαβαστεί το άρθρο αλλά και να μελετηθεί με κάθε σοβαρότητα από τους προσκείμενους στην ποίηση προς αποφυγή πλαστογραφίας ή μαϊμουδοπαρουσίασης
τάχα ποιημάτων φόρμας Χαϊκού. Αλλά παρά τη διεξοδική πληρότητα του άρθρου, σαν μελετητής κι εγώ του ίδιου θέματος, ας μου επιτραπεί να προσθέσω κάτι ακόμα :
    Το Χαϊκού πρωτοπαρουσιάστηκε τον 16ο αιώνα σαν επίγραμμα που απαγγέλονταν  στα συμπόσια. Σιγά - σιγά όμως καλλιεργήθηκε τόσο πλατιά και ζεστά από αναρίθμητους ποιητές της χώρας που επινοήθηκε η φόρμα του, που ακόμα και ο Ιαπωνικός Εθνικός Ύμνος έχει στο κείμενό του την ποιητική φόρμα Χαϊκού. Τον παραθέτουμε παίρνοντάς τον από το λήμμα “Ιαπωνία” της Εγκυκλοπαίδειας Χ. Πάτση, πρώτα στα γιαπωνέζικα και μετά, ρισκάροντας προπέτικα, επιχειρώ να αποδώσω την υπάρχουσα στο λήμμα μετάφραση σε ποιητική φόρμα Χαϊκού :

Κίμι Γκάγιο                           Η βασιλεία του Αυτοκράτορα

Κίμι γκά γιό βά                      Η βασιλεία σου είθε να διαρκέσει
Σιγιό νί γιασίγιο νί                εκατό αιώνες ευτυχισμένους
Ιβάο το ναρίτε                      Ωσότου λειώσουν απ' τον πανδαμάτορα
Κόκε νό μούζου μαντέ         κι άτεγκτο χρόνο τα σημερινά κοχύλια
                                             και μεταβληθούν σε γιγαντιαίους βράχους
                                             όπου στις τιμημένες πλαγιές τους πάνω
                                             χορτάρι θα φυτρώσει.

    Από μια απλή αντιπαράθεση Γιαπωνέζικου και Ελληνικού κειμένου διαπιστώνονται κιόλας οι τεράστιες δυσκολίες του Χαϊκού με τη λιτή, σφιχτοδεμένη και φευγαλέα συμβολική ποιητική φόρμα των 17 συλλαβών κατατμημένων σε τρεις στίχους, που ο πρώτος και τρίτος στίχος είναι πεντασύλλαβοι κι ο μεσαίος εφτασύλλαβος με παράσταση 5 - 7 - 5. Π.χ. ενώ ο Ύμνος στα γιαπωνέζικα έχει μόνο 31 συλλαβές και μαζί με τις τέσσερις του τίτλου 35, το κείμενο της μετάφρασης στα ελληνικά έχει 90 και μαζί με τον ενδεκασύλλαβο (κι όχι τετρασύλλαβο στα γιαπωνέζικα) τίτλο 101 συλλαβές!
    Άλλες, σχεδόν ανυπέρβλητες, δυσκολίες είναι τόσο η αυθεντικότητα της φόρμας του επιγραμματικού Χαϊκού όσο και η αυθεντικότητα του κάθε στίχου∙ δηλαδή απ' τη μια συμπύκνωση νοητικού περιεχομένου κι από την άλλη, κάθε στίχος (5 - 7 - 5) πρέπει νάναι πλήρης κι αυθεντικός χωρίς αλληλοδάνειο συλλαβών. Π.χ. στο ένατο Χαϊκού στο Ανθολόγιο του άρθρου :

                              Ποιος αδηφάγος
                              ζόφος του ασύλληπτου
                              ρουφά τον κόσμο;

Παρατηρούμε πως ο πρώτος στίχος δανείζει τον μεσαίο στίχο με δύο συλλαβές (ζόφο) για να γίνει εφτασύλλαβος. Φυσικά αυτή η παράβαση είναι η μικρότερη απ' τη σωρεία σοβαρών παραβάσεων που γίνονται στα Χαϊκού. Άψογο κι αυθεντικό Χαϊκού που παρατίθεται στο άρθρο του Π. Κ. μεταφρασμένο από τα αγγλικά είναι του Ιάπωνα Kobayashi Issa :

                             Έλα κοντά μου
                             μαζί με μένα παίξε
                             σπουργίτι ορφανό

Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες ενός ιδανικά άψογου και κομψού Χαϊκού, τόσο στην αρχιτεκτονική της φόρμας όσο και στο φευγαλέο νόημά του, σε όλες τις χώρες μαγνητίζει τους λάτρεις και λειτουργούς της ποίησης, μηδέ εξαιρουμένου και του γράφοντος που, σαν κλείσιμο, παραθέτω ένα από τα 30 Χαϊκού προπέτικης συλλογής μου :

                              Βίλα στο Κιότο
                              Φάρμα στο Χοκάιντο
                              Φίλη στο Γιέντο



                                      *******


Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το Περιοδικό Τετράμηνα
(τεύχος 59 - 61, Χειμώνας 97 - 98)
Περισσότερα για το περιοδικό μπορείτε να διαβάσετε
πατώντας στον σύνδεσμο που ακολουθεί :
Τετράμηνα






Δημοσίευση στο www.lexima.gr : 15/4/2007